“HẢI PHÒNG NHỮNG TRẦM TÍCH THỜI GIAN” TẬP KHẢO CỨU KHOA HỌC VÀ ĐỘC ĐÁO

“HẢI PHÒNG NHỮNG TRẦM TÍCH THỜI GIAN”

TẬP KHẢO CỨU KHOA HỌC VÀ ĐỘC ĐÁO

Thi Ngọc

.

       Nối tiếp “Nguyễn Bỉnh Khiêm - Cội nguồn và khai sáng” - Tập khảo cứu mang nhiều giá trị phát hiện, cung cấp cho bạn đọc những tư liệu tươi mới, hấp dẫn và độc đáo.

       “Hải Phòng - Những trầm tích thời gian” là công trình nghiên cứu khoa học thứ ba của Tô Ngọc Thạch với quy mô lớn rộng hơn ở các vấn đề được khơi dậy từ một vùng đất với quá trình rất công phu trong tiếp cận, khám phá, biểu hiện kiến văn sâu rộng của một người cầm bút trước đối tượng nghiên cứu và phản ánh.

       Là Nhà văn, Nhà Nghiên cứu từng mê say, tâm huyết với mảnh đất quê hương. Tô Ngọc Thạch xác lập: Hải Phòng là miền đất có vị trí vô cùng quan trọng và chiến lược trong quá trình lịch sử xây dựng, cũng như bảo vệ non sông đất nước từ hàng thiên niên kỷ nay. Đây là vùng đất đồng bằng xen kẽ với núi đồi, gắn liền với sự hình thành và phát triển của vùng đồng bằng xứ Đông Bắc Bộ.

     So với các vùng đất khác, thì ở vùng núi Hải Phòng đã có người tới sinh sống từ rất xa xưa, còn phần đồng bằng được hình thành từ thời sau Công nguyên trở lại đây. Đặc biệt những nơi giáp biển thì mới được hình thành và còn đang tiếp tục được hình thành.

          Mỗi mảnh đất ở một thời kỳ nào đó, được ví như một “lớp trầm tích” về lịch sử hành chính, con người, đời sống văn hóa, giáo dục,... Trong quá trình hình thành vùng đất ven biển này đã xuất hiện rất nhiều “lớp trầm tích”, được chồng lấn, hòa nhập với nhau.

      Đặc biệt, về việc giáo dục đào tạo được trải dài gần 1.000 năm ở thiên niên kỷ trước, triều đình phong kiến Việt Nam đã tổ chức 185 lần thi Đại khoa và chọn ra được gần 3.000 Tiến sỹ Nho học, trong đó Hải Phòng có 94 vị, xếp thứ 11. Trong số gần 3.000 nhà khoa bảng trên, có 56 vị đỗ Đệ nhất giáp Tiến sỹ cập đệ đệ nhất danh (tức Trạng nguyên), thì Hải Phòng có tới 3 vị, xếp thứ 5 các tỉnh, thành trong toàn quốc.

     Theo các tư liệu, sử sách đã xuất bản tại Trung ương cũng như ở Hải Phòng, Tô Ngọc Thạch đã loại ra một số nhà khoa bảng không phải là người quê Hải Phòng và bổ sung thêm cho thành phố này khá nhiều nhà khoa bảng khác. Đây cũng là lớp trầm tích văn hóa không thể thiếu trong “Những trầm tích thời gian”. 

.

       Cách nay không lâu, tập nghiên cứu “Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm - Cội nguồn & Khai sáng” với gần 300 trang của Tô Ngọc Thạch đã xuất bản, cuốn hút đông đảo độc giả trong mọi miền đất nước, cũng như người Việt ở hải ngoại đón nhận và gây được tiếng vang lớn.

       Ở “Hải Phòng – Những trầm tích thời gian” là các tư liệu quý giá được khai sáng và đắp dầy cho “kho tàng” của một nhà nghiên cứu và sự nhận biết của người đọc, người viết. Có thể nói, hàng mấy thế kỷ qua, nhiều nhà nghiên cứu có danh tiếng trong và ngoài nước đã viết về Hải Phòng với nhiều chủ đề và góc nhìn khác nhau. Bên dòng chảy lớn được soi rạng ở nhiều phát hiện, từ lịch sử hành chính của từng miền đất, đến các nhà khoa bảng của từng địa phương, hay các Thần sắc thời phong kiến, hay những di tích văn hóa thời cổ, hay những nhân vật, con người điển hình của nhiều mảnh đất, đến các nét đẹp văn hóa ở từng địa phương… Đặc biệt có nhiều trầm tích khá lung linh, hấp dẫn ở tầng chìm, ở góc khuất bị chôn vùi trong các lớp trầm tích, mà hậu thế ít người biết tới trong thời kỳ phong kiến Việt Nam… Thì “Những trầm tích thời gian” của Tô Ngọc Thạch đã bổ sung vào “pho tư liệu quý” một hướng tìm. Đấy là “cái mỏ” phong lưu, giàu có. Là khoảng sáng mà Nhà Nghiên cứu Lịch sử Văn hóa đã chuyên sâu và dày công khơi mở.

       Tô Ngọc Thạch là Nhà văn, Nhà nghiên cứu Lịch sử Văn hóa, quê Hải Phòng. Gần bốn chục năm qua, với hàng chục đầu sách đã được xuất bản, bao gồm văn xuôi, khảo cứu, thơ, bình luận văn học và dịch thuật, “Những trầm tích thời gian” là “mảng tư liệu” có được cùng “Hải Phòng - Những trầm tích thời gian” với gần 1.000 trang viết được tác giả chọn lựa, công bố trước hàng nghìn trang viết từ những cuộc điều tra điền dã, nghiên cứu. Đây là sản phẩm đáng nâng niu, trân quý của quá trình người cầm bút luôn say sưa, tâm huyết, miệt mài điền dã với tình yêu Quê hương - Cội nguồn - Đất Mẹ. Đây cũng là quá trình tích lũy của nhiều năm sống, ý thức gom nhặt và suy ngẫm của Tô Ngọc Thạch, một “Nhà văn - Nhà Hải Phòng học,” trước ngưỡng vọng về vùng đất và con người quê mình.

       Trong rất nhiều tư liệu về “Hải Phòng - Những trầm tích thời gian”, có thể nói, Tô Ngọc Thạch đã làm sáng dậy rất nhiều điều huyền bí, sinh động và kỳ thú, mà lần đầu tiên được ra mắt bạn đọc. Ví như: “Cái tên Hải Phòng có từ bao giờ; Thần sắc thời phong kiến Việt Nam; Sự nhầm lẫn thần tích của các Thành hoàng; Danh sách đền miếu được xếp hạng thời Đồng Khánh; Gian nan đi tìm Thần sắc cho Nữ Thánh Chân; Ấp An Biên nào ở Hải Phòng có trước; Sông Bạch Đằng; Các bãi cọc gỗ ven sông Bạch Đằng; Văn bia Tiến sỹ ở Văn Miếu còn có sự nhầm lẫn; Thái sư Trung Tiết vương Tô Hiến Thành; Di tích lịch sử thời Trần bên tả ngạn sông Hóa; Khu di tích đặc biệt Trần Hoàng Tôn tại Tràng Kênh – Thủy Nguyên; Tháp cổ Đồ Sơn; Nguồn gốc mảnh đất Kiến An; Gian truân đi tìm đền thờ Đô Úy Đại Vương; Nguồn gốc các sông chính tại Hải Phòng; Nguồn gốc khu công nghiệp Đình Vũ; Làng Mõ có từ bao giờ; Hoàng Thái hậu Dương Thị Bí; Ngôi làng “Độc nhất vô nhị”; Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm với sông Kim; Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm với sông Hàn; Một gia đình giàu truyền thống khoa bảng nhất Hải Phòng; Tứ Dương hầu Phạm Tử nghi; Chưa tìm thấy Thần sắc nào cho Tứ Dương hầu Phạm Tử Nghi; Truân chuyên cuộc đời Hữu Thị lang Phạm Tri Chỉ; Những nghệ nhân tài hoa bậc nhất Việt Nam; Từ tử tù thành Kỳ Tài hầu; Đức Thánh thuốc Nam, Hội Am Vĩnh Lại; Sông Chanh Dương và Tướng công Đào Trọng Kỳ; Rối nước Nhân Hòa; Nhà thờ Chính Tòa Hải Phòng có từ bao giờ?; Huyện lỵ Vĩnh Bảo và phố Đông Thái; Thỏi vàng không bằng nang chữ; Làng Hu Trì với tập tục kỳ bí; Tên Nôm các làng xã và sự tích các làng Tạ và Am; Một số địa phương với cách đặt tên kỳ lạ; Một số “hạt sạn” trong các tên di tích lịch sử văn hóa”; Liệt nữ và hiếu tử; Tên đường phố, sông ngòi xưa và nay tại nội đô Hải Phòng.v.v”. 

       Ngoài ra, tập sách này còn là nguồn tài liệu quý để bổ sung cho những tư liệu còn thiếu hoặc chưa có sức thuyết phục, mà các ấn phẩm đã xuất bản từ xưa tới nay chưa đề cập tới. Đặc biệt có một tư liệu quý hiếm là tập bản đồ gốc thời Nguyễn của toàn bộ các huyện, phủ, tỉnh của hai tỉnh Hải Dương, Quảng Yên trước thời Đồng Khánh (1866) ghi bằng chữ Hán và được dịch ra quốc ngữ, nay là tỉnh Hải Dương, tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hải Phòng. Ngoài ra còn có Bản đồ hành chính tỉnh Hải Dương, đạo Đông Triều, tỉnh Quảng Yên do người Pháp in năm 1891. Và tập bản đồ hành chính của Cảng Hải Phòng và tỉnh, thành phố Hải Phòng do người Pháp in từ năm 1874 đến năm 1940 cũng được tác giả chuyển ngữ sang tiếng Việt.  

       Ở những trang cuối “Hải Phòng - Những trầm tích thời gian” Tô Ngọc Thạch đã giành phần văn xuôi khá sinh động cho độc giả hiểu thêm về “Những người Hải Phòng đầu tiên trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo nước ta” và 8 bài tản văn hấp dẫn viết về một số nét văn hóa độc đáo của miền đất ven biển nơi đây.

       Sự phát hiện, “lật tìm” những trầm tích lịch sử văn hóa trong tập sách này, làm phong phú thêm góc nhìn của những người quan tâm tới lịch sử văn hóa, địa chính trị với vùng đất ven biển của tỉnh Hải Dương thời phong kiến, từ cuối thế kỷ XIX là hải Phòng, một miền quê ven biển đầy nắng gió, nhưng cũng rất đỗi tự hào.

       Có được sự gom nhặt phong lưu, lấp lánh này, khó khăn lớn nhất trong quá trình nghiên cứu, tiếp cận và biên soạn tập sách về mảnh đất và con người Hải Phòng thời phong kiến là các tư liệu cổ hiện còn rất ít. Do ý thức giữ gìn những di sản văn hóa như Thần sắc, bia đá, ngọc phả, thần tích,… của nhiều địa phương đã mờ xa và hầu như bị thất lạc. 

       Rồi, suốt chặng đường dài lịch sử thời phong kiến, cũng như thời cách mạng (từ 1945 tới nay) Việt Nam gặp nhiều biến cố như chiến tranh, lũ lụt, bão gió, hay cách mạng văn hóa…, mà những văn bia, sử sách, di sản văn hóa bị phá hủy, thất lạc, cộng thêm thời gian lùi quá xa, nên việc tìm “các trầm tích” càng gặp một khoảng trống không nhỏ.

       Với gần 1.000 trang viết và các tư liệu khác thời phong kiến Việt Nam. Với lịch sử hành chính của vùng đất này trải dài và bao trùm hàng thiên niên kỷ, liên quan tới nhiều vùng đất khác trong khắp cả nước, thậm chí cả ở nước ngoài, được phản ánh trong tập “Những trầm tích thời gian”… Có thể, đây mới chỉ là những tia nắng thức dậy, làm sáng thêm những khoảng trời ở góc nhìn, ở sự nhận biết, sự cắt nghĩa, lý giải nào đó cho Nhân vật - Sự kiện ở quá trình người đọc cần nghiên cứu, hiểu biết và thừa nhận. 

       Điều đáng nói ở “Những trầm tích thời gian” là Nhà văn, Nhà nghiên cứu Lịch sử Văn hóa Tô Ngọc Thạch đã hệ thống lại toàn bộ lịch sử hành chính, vùng đất, con người các quận huyện, cũng như danh sách các nhà khoa bảng của thành phố Hải Phòng với sự hiểu biết về nhiều vùng đất tại Việt Nam, cũng như tỉnh Quảng Tây và một số tỉnh thành khác của Trung Quốc, hay các quốc gia khác như Canada, Mỹ, Đức, Liên bang Nga… có liên quan dính líu.  

       Mấy chục năm qua, cùng với mảng sáng tác văn học qua nhiều ấn phẩm đã lần lượt trình làng, “Những trầm tích thời gian” một lần nữa, khẳng định sự đóng góp quý báu của Nhà văn, Nhà Nghiên cứu Lịch sử Văn hóa Tô Ngọc Thạch trong niềm quý yêu, trong uy tín ở sự thành công, sự đắp dầy công cuộc nghiên cứu, lao động và sáng tạo nghệ thuật của một người cầm bút. 

       Vậy trân trọng giới thiệu cùng đông đảo công chúng bạn đọc, bạn viết.

T.N