Ở Tây Nguyên không có “Lễ hội đâm trâu”

Gần đây, dư luận xôn xao những ý kiến trái chiều về lễ chém lợn ở Ném Thượng. Trong bối cảnh ấy, chuyện “ lễ hội đâm trâu” ở Tây Nguyên được khơi lại, báo chí dẫn ý kiến một số lãnh đạo ngành văn hóa về “ cái lễ hội” ấy. Chuyện chém lợn chúng tôi không dám lạm bàn. Nhưng lâu nay có nhiều quan điểm cho rằng một trong những lễ hội của các dân tộc thiểu số bản địa Tây Nguyên như “Lễ hội đâm trâu” là dã man, là lãng phí công cụ sản xuất, vì “ con trâu là đầu cơ nghiệp… Cực chẳng đã cho người Tây Nguyên chúng tôi có ý kiến lại một chút như thế này: rằng cộng đồng các tộc người thiểu số bản địa Tây Nguyên không hề có cái gọi là “Lễ hội đâm trâu”. Và con trâu đối với người Tây Nguyên cũng không phải “là đầu cơ nghiệp”,  là công cụ dùng trong sản xuất nông nghiệp.

Văn hóa dân gian Tây Nguyên là “Di sản văn hóa nhân loại” nên chắc chắn có rất nhiều người yêu mến; nhưng nếu hiểu và yêu như thế thì “bằng mười hại nhau” mất còn gì. Ngày xửa ngày xưa người Tây Nguyên chỉ “ăn trâu” khi diễn ra một nghi lễ quan trọng của một cộng đồng, hoặc một gia đình nào đó. Ví dụ như lễ mừng chiến thắng (trong chiến tranh bộ lạc), lễ kết nghĩa (sống cách biệt nên coi trọng việc kết nghĩa lắm), lễ mừng cơm mới khi thu hoạch được 100 gùi lúa, cưới xin, tang ma, bỏ mả của một gia đình có vị trí quan trọng trong cộng đồng….Tóm lại, việc gì lớn, người Tây Nguyên không chỉ phải cầu xin mà còn cảm tạ vô số các vị thần linh (Yang) để được phò trợ. Con trâu được coi là lễ vật thanh sạch nhất, lớn nhất, chỉ “ăn trâu” – hiến sinh trong một lễ trọng nào đó, chứ không hề có cái gọi là “Lễ hội đâm trâu” riêng như chữ dùng tưởng tượng của nhiều người. Trước đây trâu nuôi hàng đàn chỉ dùng cho các lễ lạt, chúng không hề bị bắt phải vận chuyển nông sản như con bò hay con voi. Chẳng thế hồi đầu đất nước mới thống nhất, học làm ruộng nước, chính mắt tôi đã chứng kiến bà con dùng voi đi cày, chứ không dùng trâu. Nay không còn thờ cúng Yang, nên bà con chuyển sang phát triển đàn bò, mà không nuôi nhiều trâu nữa.

Con trâu là lễ vật hiến sinh, tương tự như việc vay tiền Bà Chúa kho để làm ăn, đến năm cùng tháng tận phải có lễ lớn mà trả, nếu năm ấy khấm khá. Các vị cầu tài lộc lớn cũng cần phải có lễ vật to dâng hiến đấy thôi ( Bây giờ thay vì cúng heo quay thì người ta thay bằng toàn  $ “ âm phủ” )

Đấy là trả lời cho ý kiến “con trâu là đầu cơ nghiệp”.

Tiếp theo, khi quyết định lễ gì lớn nào đó có ăn trâu, người ta sẽ buộc con trâu một đêm không cho ăn cỏ, để thanh sạch. Trước khi tiến hành hạ thủ, phải có bài “khóc trâu bằng văn vần” (như là thơ lục bát nhưng có giai điệu bổng trầm vậy). Nội dung đại ý rằng “lâu nay trâu ở trong nhà, được coi như anh em. Nay trâu thay mặt con người báo với các thần linh công việc đã xong, đã tốt đẹp, cộng đồng ( gia đình) dâng lễ vật này biểu thị lòng thành và sự cám ơn to lớn đối với các yang, cám ơn mày, ơ trâu…”.

(Trong lễ “Xoay cột cầu mùa” của người Bâhnar Chăm, có nghi lễ 7 người phụ nữ dắt trâu đi 7 vòng quanh cột nêu trong tiếng khấn nguyện của thày cúng, để “ báo cáo” với các thần linh và từ giã cộng đồng. Bài “ Khóc trâu” của tộc người Ca Tu từng được Huy chương vàng Liên hoan nghệ thuật dân gian )

Người ta phải làm sợi dây bằng nứa bện rất chắc, chọn những người thật khỏe mạnh để hoặc đâm một nhát trúng tim, con trâu chết ngay, hoặc chặt hai chân sau cho trâu không thể chạy lồng được. Đảm bảo an toàn tuyệt đối cho cộng đồng. Sau đó mang trâu đi xẻ thịt, lấy đầu, đuôi đặt lên mâm cúng, huyết bôi lên cột nêu, cây cổ thụ, cột nhà rông, cầu tháng nhà sàn, kho lúa… ( báo cáo các vị Yang là làng đã có cúng trâu). Thịt làm bữa ăn cộng cảm cho toàn thể cộng đồng và chia cho mỗi nhà một rẻo nho nhỏ (Ai cũng được hưởng lộc Yang), da để bện thành giây thừng hay bịt trống. Chưa bao giờ và ở đâu có hiện tượng xô đẩy, tranh cướp.

Đó là những hành vi ứng xử theo quan điểm  của chúng tôi là là bản sắc của văn hóa dân gian Tây Nguyên, rất nhân văn, để trả lời cho sự lo ngại của một số vị có trách nhiệm, e rằng “man rợ, lạc hậu, gây nguy hiểm cho cộng đồng”.

Tuy nhiên, trên thực tế, hàng chục năm nay ở Tây Nguyên rất ít nơi bà con còn tự tổ chức “ăn trâu”. Vì rằng :

- Đa số đã chuyển đổi tín ngưỡng, việc cúng các Yang – thần linh - không còn phù hợp

- Điều kiện kinh tế không cho phép (có bao giờ mà thu được 100 gùi lúa nữa đâu).

- Bà con  rất sợ bị cho là lạc hậu, mê tín, hủ tục.

Vậy thì cái gọi là “ lễ hội đâm trâu” ấy thường diễn ra ở đâu?

Xin thưa: chỉ có ở các điểm du lịch nhân một lễ hội nào đó của địa phương, nhằm thu hút du khách. Hoặc nhân một ngày hội hè gì, Ban tổ chức tài trợ kinh phí, yêu cầu một tộc người nào đó tái hiện lại để thực hiện cái gọi là “lễ hội đâm trâu giữ gìn bản sắc văn hóa”…

Thực ra, “Lễ hội đâm trâu” được quảng bá bởi các “nhà” chỉ nhằm quay, ghi, chụp, công bố những cảnh nào được cho là “hấp dẫn” nhất. (Thậm chí trong lễ hội Buôn Đôn 2014, có nàng còn leo cả lên cột nêu – cột lễ cúng – của dân, để chụp cho được một bức ảnh ưng ý ….).

Đông đảo bà con các tộc người Tây Nguyên không ưng bụng việc các đơn vị du lịch mời thày cúng của buôn làng đến để thực hiện cái gọi là  “Lễ hội đâm trâu” cho du khách thưởng lãm đâu. Bởi người Tây Nguyên không thích thú gì với việc phải cúng “giả vờ” đâu, cũng không có tập tục đốt tiền âm phủ thay cho tiền thật để cầu xin hoặc tạ ơn.  

Thôi thì ai cũng có quyền phát biểu ý kiến, thậm chí là tranh cãi, Nếu tôn trọng tập quán, thì cứ để bà con lựa chọn cách thức tiến hành các lễ hội thật sự, xuất phát  theo nhu cầu tự thân của cộng đồng, ủng hộ kinh phí là quý lắm lắm rồi. Đã bao giờ có ai, ở đâu hỏi ý kiến người Tây Nguyên về việc này chưa?

Mong quý vị đã có “phản ứng gay gắt” soi xét, rà soát và ra quyết định thế nào cho hợp lòng dân. Bà con chắc hết lòng cảm ơn.

Chúng tôi xin được một lần có ý kiến như thế.

 Theo hoinhavanvn