CÁI TÊN NÚI ĐÈO (THỦY NGUYÊN) CÓ TỪ BAO GIỜ?

CÁI TÊN NÚI ĐÈO (THỦY NGUYÊN) CÓ TỪ BAO GIỜ?

.

       Có rất nhiều độc giả hỏi rằng sao lại có tên Núi Đèo và tên này có từ bao giờ. Trong nhiều năm nghiên cứu, tôi mới phát hiện ra cái tên núi Đèo, hay núi Dẹo có từ thời Đinh – Tiền Lê (970 – 1009) trở về sau. Núi này, tên Hán Việt là Thiểu Sơn, hay còn được đọc cách khác là Thiếu Sơn (少山), nghĩa là núi nhỏ hay núi trẻ, hay núi thấp, còn từ Thiểu tên nôm là Đèo hay Dẹo. Vì vậy mới có động (làng) Núi Dẹo, hay động Núi Đèo, thời cổ thuộc giang Nam Triệu, sau thuộc tổng Trịnh Xá, huyện Thủy Đường, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương, nay thuộc thị trấn Núi Đèo, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng. Ta có thể hiểu nôm na từ khu vực giữa Núi Đèo hắt về hướng Nam thuộc tổng Trịnh Xá, còn từ khu vực giữa Núi Đèo hắt về phía Bắc thuộc tổng Thủy Đường. Nếu gọi là Dẹo Sơn, hay Đèo Sơn là nửa Nôm nửa Hán, hay nửa Ta nửa Tàu. Trong đó trang 99 Từ điển Bách khoa Địa danh Hải Phòng ghi Dẹo Sơn là chưa thật chuẩn chỉ?

.

       .

       Theo Bản kê Thần tích – Thần sắc do Hương lý – Kỳ mục của làng này viết năm 1938 còn được lưu giữ tại Viện Thông tin KHXH Việt Nam, thì đình Núi Dẹo (hay Núi Đèo) thờ hai vị Thành hoàng là Bắc Cảnh Kế Hồng (thường gọi là Đức Cảnh), chưa rõ sự tích, được thờ bằng ngai. Và Hồng Lạc Vương Tôn Phái, thường gọi là Đức Thánh Đào Sơn, húy là Đào Sơn, không rõ sự tích, có lẽ là Thần Núi (Sơn Thần), được thờ bằng khám, không mũ áo, hia đai, kiếm hốt. Trước năm 1938 làng còn giữ được một số Thần sắc thuộc các đời Khải Định thứ 2 (1917) và Khải Định thứ 9 (1924).

       Lỵ sở giang Nam Triệu (giang là đơn vị hành chính cấp quận) lúc đầu đặt tại tại ấp Nam Triệu, nay thuộc thực địa xã An Lư, huyện Thủy Nguyên. Thời thuộc Minh (1407 – 1427) huyện lỵ ở xã Xử Bái (Kiền Bái). Còn từ khi huyện Thủy Đường ra đời, thì huyện lỵ ở ấp Thủy Đường, nay thuộc xã Thủy Đường, huyện Thủy Nguyên, vì vậy huyện này mớ có tên Thủy Đường. Theo Bản đồ huyện Thủy Đường thời Đồng Khánh (1886 – 1888) và Bản đồ Hành chính đạo Đông Triều năm 1891, thì huyện lỵ Thủy Nguyên vẫn nằm ở xã (làng) Thủy Đường. Từ đầu thế kỷ XX huyện lỵ đóng tại xã (làng) Trịnh Xá, tổng Trịnh Xá, thời cách mạng thuộc xã Thiên Hương, từ cuối năm 1986 di dời về thị trấn Núi Đèo như ngày nay.

       Cái tên Núi Đèo nơi đây với bao truyền thuyết thật diệu kỳ, nhưng ta có thể hiểu vùng đất đồng bằng từ khu vực núi Đèo hắt đến sông Cấm được hình thành và có người tới khai hoang lập ấp từ thời nhà Trần tới thời Nguyễn, nên cái tên Núi Đèo trở thành thông dụng và nhiều người biết đến từ lúc có đường bộ nối từ Kiền Bái tới Núi Đèo và từ Núi Đèo tới sông Bạch Đằng mà thôi.

Với bao huyền tích ly kỳ

Người đời thêu dệt mê ly Núi Đèo

Tưởng rằng tục tĩu lúc yêu⁽¹⁾

Ai ngờ phách lạc hồn xiêu tên đèo!

___________

(1): Nhiều phản biện lố bịch nói ngược cái tên Núi Đèo thật tục tĩu

.

NGỌC TÔ